Het laatste deel van deze mini-inleiding in de permacultuur. Hopelijk vinden de lezers het de moeite waard, want er is nog veel onduidelijk over permacultuur. Alice
Permacultuur basis 3
Alweer het derde deel van deze serie. Deze keer gaat het over de groene kringloop in de permacultuur ofte wel wat te doen met overtollig groen. Alice
Permacultuur basis 2
Het was druk afgelopen winter met tal van dingen, die niet altijd permacultuur gerelateerd waren. Toch zijn de 4 delen waaruit mijn schrijfsels over de permacultuur basis bestaan toch gereed gekomen. Daarom vandaag deel 2. Dit deel gaat over de bodem en bodemleven. De stukken zijn vooral bedoeld voor mensen die nog niet veel van permacultuur afweten. Beschouw ze als een inleiding in de materie. Alice
Permacultuur basis 1
Een van de dingen waar ik en mijn mede vrijwilligers tegen aan lopen is dat het gewone publiek onbekend is met permacultuur en voedselbossen. Dat was genoeg reden om eens in de pen te klimmen en wat achtergrond materiaal eenvoudig neer te zetten. Ik ben daarin niet uniek want veel web schrijvers gingen mij voor. Ik probeer de schrijfsels zo eenvoudig mogelijk te houden en ook niet te lang. Vandaag deel 1 van de basis en die gaat over de regels voor natuurlijke landbouw. Alice
Elzenbosje
In ons Voedselbos is een elzenbosje gelegen. Voor de park metamorfose bestond het bosje uit een aantal elzen, met enkele berken en wat jonge essen. Vanwege de essentakziekte werden de essen in 2018 gekapt.
Onder de elzen groeiden bramen, een veel voorkomende combinatie. Bramen houden van zon en van een stikstofrijke bodem. Elzen zijn bomen die stikstof binden. In de wortels vormen ze vuistgrote knolletjes waarin bacteriën leven, deze bacteriën binden de stikstof uit de lucht. De bacteriën op hun buurt gebruiken weer de koolstof verbindingen die de elzenboom maakt.
Het elzen-essenbos is een bos van de vochtige bodem. Waar elzen het goed doen zit dus vaak veel water in de grond. In Nederland gaat het dan meestal om de zwarte els (Alnus glutinosa). Waar elzen groeien is de bodem diep doorwortelt.
De els heeft mannelijke en vrouwelijke bloeiwijzen aan dezelfde boom, die we meestal proppen noemen. Jonge proppen zijn groen en oude waar de zaden inzitten zijn zwart en houtig. De zaden zijn piepklein en hebben vleugels waardoor ze op de wind ver kunnen zweven. De toppen van de takken kleven soms, vandaar de tweede Latijnse naam; glutinosa. Het blad is omgekeerd hartvormig. De els en de berk behoren tot dezelfde familie.
Tijdens de permacultuur cursus werden door de leraren elzen genoemd als bomen met toegevoegde waarde voor de fruitbomen en fruitplanten. Juist hun vermogen tot binden en afgeven van stikstof zou positief zijn. Zodoende werd in de plannen voor het voedselbos het elzenbosje een belangrijk plekje voor fruitbomen. In 2019 werden dan ook echt fruitbomen tussen de elzen en bramen geplant. In het bosje waren een paar stroken gefreest en daarin werden de fruitbomen geplant.
Ogenschijnlijk nog niets aan de hand, ondergroei is dat voorjaar verwijderd.
Maar door het wegvallen van onder andere de essen kwam er meer zonlicht in het bosje en breiden de bramen zich explosief uit. Ook nog eens geholpen door het frezen, waardoor stukjes braam wortel uit konden groeien tot nieuwe planten. Op een gegeven moment stonden de bramen zelfs manshoog en dekten de fruitbomen helemaal af. Tijd dus om in te grijpen.
Een bosmaaier kwam op het toneel. Enkele vrijwilligers kregen instructies hoe te maaien en er werden beschermingsmiddelen aangeschaft. Het gevecht tegen de bramen kon beginnen.
Bramen zijn lastig uit te roeien, dus wordt door de vrijwilligers een zeker ontmoedigingsbeleid gehanteerd. De ergste bramenbossen zijn inmiddels verwijderd en de fruitbomen vrijgezet. Op den duur zullen deze voor meer schaduw zorgen en zullen andere planten de overhand krijgen.
Hoe de fruitbomen het gaan doen zien we de komende jaren wel. We zijn heel benieuwd of fruitbomen en elzen echt een gouden combinatie zijn. Alice
Groen en geel
Mijn achtertuin kleurt groen en geel. Het is net een weide, maar dan zonder gras. De boosdoener is gewoon speenkruid (Ficaria verna verna), een inheems plantje dat graag een plekje in de half schaduw heeft. Grote plakkaten ervan vind je ook in onze Flevolandse kleibossen.
Op een gegeven moment nestelde het plantje zich bij de buurvrouw in de steeg. Aanvankelijk vond ik haar leuk om te zien. Dus toen het eerste plantje in mijn tuin opdook liet ik het staan, geheel gecharmeerd door haar mooie gele bloempjes. Maar al gauw was ik de regie kwijt en nu is hele achtertuin een groot speenkruidfestijn.
Wat doe je met woekeraars en onkruid? Een tip van de permacultuur in de praktijk is er een andere woekeraar die wel aantrekkelijk is er bij te zetten, kijken wie wint of wie zijn plaats kent. Dus heb ik nu wat munt plantjes in een pot die binnenkort de tuin in gaan. Helpt het niet tegen de ene woekeraar, dan misschien tegen de andere, namelijk zevenblad.
Voor wie speenkruid niet kent. De plant bloeit eind maart dus met gele stervormige bloemen. De bladeren zijn een beetje vlezig en lijken wat op klimopbladeren als ze jong zijn en hebben ze meer een hartvorm als ze ouder zijn. De bladeren bevatten enkele giftige stofjes die insecten- en slakkenvraat voorkomt. De jonge bladeren zijn eetbaar, maar zo gauw de bloemen komen maakt de plant de giftige stofjes aan, dus dan kun je ze beter niet meer eten.
De plant heet speenkruid omdat als je haar uitgraaft er speenvormige knolletjes bij de wortels te zien zijn. Deze knolletjes zitten vol bouwstoffen zodat de plant in het voorjaar, snel kan uitlopen en bloeien, Voor de overleving worden er nieuwe aangemaakt. Ook maakt de plant groene bolletjes in de okselknoppen van de uitlopers die na het afsterven van de plant achterblijven. De duiven zijn er dol op, maar helaas eten ze niet alles op! Uit zo’n bolletje groeit weer na verloop van enkele jaren, een hele nieuwe plant. Ik heb gemerkt dat het ondoenlijk is alle bolletjes en speenknolletjes te verwijderen, zodat dat ene plantje uit kon groeien tot een heel groot gebied.
Toch heeft de plant wel een positieve kant. Na de bloei sterven de planten af en liggen de bladeren als gele slappe vaatdoekjes in je tuin, Je kan deze nu makkelijk wegtrekken, de kale grond blijft over. Daardoor is gras nauwelijks nog aanwezig in mijn tuin en krijgen andere planten een kans.
De enkele gele bloemen staan op uitstaande stelen, als er slecht weer is of in de nacht sluiten de bloemen. Bij zonnig weer gaan ze open. De bloemen zijn wat rommelig, ze hebben tussen de 7 en 12 kroonbladeren.
Helaas zijn het geen goede insecten lokkers, al zijn er wat beestjes die het stuifmeel verzamelen en eten. Geen leuke bijtjes of hommels komen op de bloemen af. Ook worden er weinig zaden gemaakt, waarschijnlijk doordat de planten niet bestoven worden of steriel zijn.
Speenkruid is een schaduwplant, maar wanneer ze opkomt en bloeit is er nog geen schaduw, want de bomen zijn nog zonder bladeren. Toch groeit ze op plekken waar doorgaans schaduw is, zoals in mijn tuin. Alice
Geurige planten
Een van mijn favoriete planten is Look zonder look (Alliaria petiolata of Alliaria officinalis). Overal in het park en in menig verwaarloosd plantsoen kom je het pittige plantje tegen. Overal waar maar een klein plekje grond zichtbaar is en overdag wat schaduw is, nestelt het twee-jarige plantje zich. In de herfst ontkiemt ze en maakt een losse rozet, die in het voorjaar uitgroeit tot een forse plant van wel een meter hoog. Dan komen ook de witte bloemen die elk 4 blaadjes hebben. Op de foto de losse rozetten van look zonder look voordat ze gestimuleerd door de voorjaarszon gaan groeien.
De naam look zonder look verwijst naar de uien en knoflook geur die vrijkomt bij het kneuzen van het blad. In de plant is de stof sinigrine aanwezig, die een pittige smaak aan het blad geeft. Sinigrine is een kenmerk van de koolachtige planten, de kruisbloemigen, waartoe ook look zonder look behoort.
Het blad is bij uitstek geschikt om door je sla te mengen, gebruik daarvoor het jonge blad. Geen uitheemse kruiden gebruiken anders gaat de smaak verloren. Van het wat oudere blad kan je door licht en kort te stoven een groente maaltje klaarmaken. De zaden kan je weer als een soort mosterd gebruiken. En zelfs de wortel is eetbaar en gebruik je net als mierikswortel.
Look zonder look is een insectenlokker bij uitstek, daar is het sinigrine stofje debet aan. Veel vroege voorjaars vlinders zetten hun eitjes af op de rozetten, waarbij het oranjetipje wel de mooiste vlinder is. Als dan de planten de lucht inschieten, doen de rupsjes zich tegoed aan de blaadjes. De rupsjes rusten overdag uit langs de middennerf van de blaadje en zijn zo gecamoufleerd tegen de hongerige bekjes van de mezen. De vlinders kennen de plant goed en zetten meestal maar enkele eitjes per plant af aan de onderkant van de rozetbladeren, zodat de rupsen de plant niet helemaal kaal vreten.
Een andere kruisbloem die veel vlinders lokt is de pinksterbloem. Rond de verjaardag van de koning zie je deze plant vaak bloeien met lichtpaarse bloemen. helaas alleen als de grachtoevers niet of pas laat gemaaid worden.
Let eens op genoemde planten en vlinders tijdens je corona ommetjes. Dat maakt het wandelen leuker. Alice
Een plek voor wilde bijen
In een vorig bericht over wilde bijen in het voedselbos berichtte ik over het onderzoek van een studente naar de wilde bijen in het park. Daar kwamen dus wat lijstjes uit voort van wat er gevonden was aan bijen en planten.
In dat zelfde onderzoek adviseerde ze wat maatregelen die we konden nemen om de wilde bijenstand in het park te verbeteren.
Een van die aanbevelingen is om een groot bijenhotel te plaatsten in het voedselbos of Park. Toevallig kregen we in diezelfde periode een aanbod voor een groot insectenhotel, dat in voorjaar 2021 geplaatst gaat worden. Er moest alleen nog een plek gevonden worden. Gelukkig is er ruimte genoeg en was de plek snel gelokaliseerd. Helaas bleek achteraf de plek niet geschikt en zijn we nu op zoek naar betere plek.
Naast het grote bijenhotel was het advies, door het hele park op zonnige plekjes kleinere bijenhotels op te hangen. Het kleine bijenhotel kan gemaakt worden in de vorm van een boomstam schijf, waarin gangetjes van wisselende diameters geboord worden. Al waren er nogal wat extra voorwaarden, zoals afgewerkte gang ingangen zonder splinters. Bijen zijn nogal kritisch op de plekken waar ze hun broed stoppen.
Een derde advies, was een zanderige bijen heuvel te maken voor vooral de zandbijen en gravende wilde bijen, maar door de corona is dat blijven liggen en daarover zal ik later schrijven. Alice
Sla aan de boom
Wat als er sla aan de bomen zou groeien? Zou je die dan eten?
Bij sommige bomen kun je de jonge bladeren eten, niet allemaal helaas. Veel diertjes maken daar ook gebruik van. Zo is het voorjaar het seizoen voor rupsen, die op hun beurt weer door veel andere dieren worden genuttigd. Door zonlicht en de straling van de zon worden bladeren steviger als het seizoen vordert. Je moet dan stevige kaken hebben om de bladeren dan nog als voedsel te gebruiken.
Juist de jonge blaadjes zijn prima voedsel voor mens en dier, maar je moet wel weten welke blaadjes geschikt zijn om als sla op je bordje te belanden.
Eind april, begin mei kan je de net uitgelopen blaadjes van de sla-bomen verzamelen en er een lekkere salade van maken. De hoofdnerf kan je uit de blaadjes halen. Door de sla-bomen klein te houden en regelmatig te snoeien komt er steeds nieuw blad. Niet elke boom kan hier tegen, helaas. Verse berkenblaadjes kan je dus alleen in het voorjaar eten.
Meidoorn en lindebomen zijn een ander verhaal, die kan je door regelmatig snoeien tot echte sla-bomen maken. zo kan je het hele jaar door af en toe een maaltje sla plukken. Lindebomen herken je aan het omgekeerde hart vormige blad. In ons voedselbos zijn dit jaar verschillende kleine lindes aangeplant, deze zullen in de toekomst onze sla-bomen worden. Meidoorn, de naam zegt het al heeft doorns, dat maakt deze struik minder geschikt als sla-boom. Maar ook daarvan zijn struiken in het voedselbos aanwezig.
Plukken is in de toekomst mogelijk, maar wees dan coulant voor de plant, dan zal ze meer blad geven. Van een kale plant kan je niet plukken. Alice
Weer kappen
Half juli werd opeens bekend dat er weer gekapt gaat worden in het voedselbos. Nu zat dat eraan te komen, want de gemeente was al een tijdje bezig een oplossing te zoeken voor de bomen aan de noordzijde van voedselbos. Deze bomen, abelen, horen bij de autoweg die daarachter loopt. Volgens de gemeente zijn de bomen te oud geworden en vormen ze een gevaar voor de omgeving.
Ondertussen heeft sinds 2016 het voedselbos al heel wat kap rondes gehad en altijd sneuvelen er meer bomen dan de bedoeling was. Ook wordt de bodem flink beschadigd door het zware materiaal, waarmee gekapt wordt. De laatste kap ronde was dit jaar in januari, waarbij vooral de zieke essen werden verwijderd. Ook enkele andere bomen gingen daarbij verloren.
De abelen zijn stevige bomen die door de vruchtbare bodem van de polder flink gegroeid zijn in de 35 jaar dat ze langs de autoweg staan. Met zijn allen, vormen ze een lommerrijke overkapping van de weg. Het is een fantastisch gezicht als je aan komt rijden met de auto, een dikke haag van groen omvat de toegang tot de wijken. Tussen de weg te halen bomen groeit ook van alles. want destijds is ook bos plantsoen aan geplant. De grens tussen de weg en de bosrand van het voedselbos is niet eenvoudig te trekken, beide gaan in elkaar over.
De stelling was dat door verwijderen van een aantal bomen er ruimte zou komen voor de fruit- en notenbomen in het voedselbos. Niet alles zou verwijderd worden. Maar daar zijn de ambtenaren van de gemeente op terug gekomen. Op het kaartje dat de nieuwsbrief en kennisgeving begeleidde was duidelijk te zien dat alle bomen weg gehaald worden. De tussenliggende begroeiing zal door het kappen helaas niet echt gespaard worden. Bij het kappen gaat het er heftig aan toe. Het voedselbos zal zo zijn achterwand verliezen. Er blijft slechts een dunne strook bos over. We vrezen zelfs dat de tussen begroeiing vervangen gaat worden door gras, dat is immers makkelijker te onderhouden.
De stronken zullen ook verwijderd worden, want er komen nieuwe bomen terug. Helaas staan de weg te halen bomen erom bekend dat ze nogal wat wortelopslag geven. Ook daar zal een oplossing voor gezocht moeten worden. We vrezen dat er een chemisch goedje gebruikt zal worden dat de wortelopslag tegen gaat. dit soort troep willen we liever niet in een voedselbos.
Het weghalen van de bomenrijen langs de autoweg heeft ook tot gevolg dat de uitlaatgassen en fijnstof-deeltjes ongehinderd het bos in komen en op ons fruit terechtkomen. Ook voor wandelaars langs het bosrandpad is het plezier ver te zoeken, want je ziet de auto’s voorbij razen. De al eerder aangelegde takkenril zal niet veel tegenhouden.
Inmiddels zijn de bewoners van de omliggende wijken een tegenactie gestart. Wie weet helpt dat om de kaalslag te voorkomen. Alice
De vleugelnoot 